Złość to emocja, która nie jest łatwa do opanowania, szczególnie dla dzieci. Jest to w dużej mierze związane z niedojrzałością układu nerwowego. Dzieci nie potrafią rozsądnie ocenić wagi problemu i dopiero z czasem uczą się adekwatnych sposobów wyrażania swojej frustracji, złości i wściekłości.

Warto pomóc dziecku i nauczyć je, jak w sposób akceptowalny społecznie można radzić sobie z tymi trudnymi emocjami. Dzieci, które potrafią sobie uświadomić własne uczucia i mogą je wyrażać, łatwiej radzą sobie ze złością i agresją.

Złość, mimo że jest emocją nieprzyjemną, to jest w życiu bardzo potrzebna i odgrywa ważną rolę. Po pierwsze, pozwala nam stawiać granice innym osobom, kiedy coś nam nie odpowiada. Po drugie, pobudza w nas energię i siłę do działania, kiedy chcemy coś zmienić. Po trzecie, uczucie złości to informacja o tym, że zagrożony jest nasz szacunek do samego siebie, bezpieczeństwo, a pojawia się potrzeba bronienia własnej osoby i przestrzeni. 

Jak nauczyć dziecko radzić sobie ze złością ?

• Należy zachęcać dziecko, aby mówiło o tym co czuje. Dzieci często mają trudności z wyrażaniem swojej złości słowami, dlatego mogą reagować agresją. Warto z dzieckiem porozmawiać o sytuacjach, które wzbudzają w nas złość i poszukać różnych sposobów na radzenie sobie z nią. Przykładowo można zapytać: „Czy jest jakieś miejsce, w którym często ogarniają cię nieprzyjemne uczucia?”, „Co sprawia, że się denerwujesz ?”, „Co możesz zrobić, kiedy ogarnie cię złość?”.
• Jako osoby dorosłe powinniśmy akceptować, odzwierciedlać emocje dziecka i nazywać to, co przeżywa. Przykładowo, kiedy dziecko wpada w szał i nie chce wracać do domu z placu zabaw, możemy powiedzieć: „Widzę, że jesteś wściekły. Rozumiem, że się złościsz, bo chcesz jeszcze zostać, ale jest już późno i musimy wracać do domu”.  Zdarza się, że dzieci słyszą od dorosłych komunikaty mówiące o tym, że nie wolno się złościć, że nie powinny się denerwować. W ten sposób mówimy dziecku, że emocje, które przeżywa są złe, nieakceptowalne przez nas i nie powinno ich przeżywać. Jest to poważny błąd, który może prowadzić do tłumienia emocji przez dziecko, zamiast to konstruktywnego radzenia sobie z nimi.
• Warto dzielić się z dzieckiem własnymi uczuciami i przeżyciami. Mówić o tym, dlaczego jesteśmy źli, co nas cieszy, czego się boimy itp. Takie komunikaty uczą dziecko, że należy rozmawiać o uczuciach i o tym, co je wywołuje.
• Jeśli dziecko przechodzi atak złości, porozmawiaj z nim, o tym co czuło, ale dopiero wtedy, kiedy złość minie i będzie spokojne. Czasami warto dać dziecku chwilę i pozwolić mu się wykrzyczeć lub wypłakać, jednak należy zawsze zapewnić je o naszej obecności i gotowości do rozmowy, kiedy tylko będzie na to gotowe. Jeśli dziecko znajdzie w dorosłym cierpliwego słuchacza, który da możliwość podzielenia się swoimi uczuciami i wyżalenia się, to dziecko lepiej zrozumie swoją sytuację i towarzyszące jej emocje, co może być podstawą do nauki konstruktywnych sposobów radzenia sobie ze złością.
• Należy pozwalać dzieciom na napady złości, jednak niech robią to w specjalnym miejscu np. w „kąciku złości”, gdzie mogą znajdować się niepotrzebne gazety do gniecenia i rwania, plastelina do ugniatania, piłeczki antystresowe, poduszki, w które można uderzyć i mata lub dywanik do wytupywania złości. W sytuacji, gdy zbliża się napad złości, zaprowadź dziecko do kącika, gdzie będzie mogło w bezpieczny sposób wyładować swój gniew.
• Należy dawać dzieciom wyraźny komunikat, że mają one prawo przeżywać złość, być wściekłe, gdy ktoś im dokucza lub je krzywdzi, ale nie powinny w tej sytuacji same robić przykrości i krzywdzić inne osoby. Wytłumacz, że pewne zachowania ranią drugiego człowieka. Warto dokładnie opisać, czego nie wolno robić i jakie ma to skutki.
• Trzeba pamiętać, że dzieci uczą się zachowań i tego, jak przeżywać emocje poprzez obserwację rodziców i innych dorosłych. Dlatego kontrolę wyrażania złości należy zacząć od siebie. Jeśli sami krzyczymy, rzucamy przedmiotami lub trzaskamy drzwiami w złości, jest to dla dziecka sygnał, że takie zachowanie jest normalnym wyrazem gniewu, który może powielać. Starajmy się być pozytywnymi przykładami dla najmłodszych i w jasny sposób deklarować swoje emocje. Pokazywać dzieciom adekwatne i akceptowalne sposoby radzenia sobie ze złością, które będą mogły naśladować.
• Warto pobawić się z dzieckiem w zabawę „Kiedy jestem zły”, która polega na pokazywaniu, co robimy kiedy jesteśmy zdenerwowani, źli lub zagniewani. Na zmianę z dzieckiem pokazujemy emocje i to, jak ją przeżywamy.
• Można zachęcić dziecko do wyrażenia swojej złości przez rysunek. Dziecko może narysować lub namalować to, jak się czuje oraz opowiedzieć, co aktualnie przeżywa.

• Aby uświadomić dziecku, jakie sposoby wyrażania złości są akceptowane społecznie, a jakich nie należy powielać, warto wspólnie narysować różne zachowania ludzi, gdy czują złość. Każde zachowanie należy narysować na oddzielnej kartce, mogą to być na przykład: tupanie, krzyczenie na inne osoby, bicie, niszczenie zabawek, rozmowa z dorosłym, spokojne oddychanie, rysowanie swojej złości, ugniatanie plasteliny, bieganie. Im więcej pomysłów, tym lepiej. Następnie należy wspólnie się zastanowić i podzielić rysunki na te, które są adekwatnymi sposobami przeżywania złości, które nikogo nie krzywdzą i na te, które mogą sprawić innym przykrość i, których nie należy naśladować.

• Należy dostrzegać i chwalić dzieci, kiedy radzą sobie ze złością w sposób adekwatny, a nie przez zachowania agresywne. O wiele łatwiej jest dzieciom zmieniać swoje postępowanie, kiedy czują, że ich wysiłek jest zauważony i doceniony.

• Warto czytać dzieciom bajki, w których bohaterowie znajdują sposoby na radzenie sobie z gniewem. Takimi bajkami są między innymi: „Smok Lubomił i tajemnice złości”autorstwa Wojciecha Kołyszko, „Po co się złościć?” autorstwa Elżbiety Zubrzyckiej i „Uczucia Gucia. Gucio się złości’’ autorstwa Aurelie Chien Chow Chine.

Adriana Pacholczyk - psycholog

Źródła:

1. Musiał, O. Trybel, E. Krogulska, A. Nuckowska, A. Siudut-Stajura, (2019) „Jak zrozumieć małe dziecko”, Warszawa: Natuli

https://dziecisawazne.pl/jak-pomoc-dziecku-wyrazac-zlosc/

https://portal.librus.pl/rodzina/artykuly/jak-pomoc-dziecku-okielznac-emocje

http://www.poradnia-nr3.pl/jak-pomoc-dziecku-latwo-wpadajacemu-w-gniew/